|
Widok
na Kościółek w Grodzisku
wejście
przez bramę
widok
przez bramę
widok
na wały obronne
widok
z przed bramy na wał dawnego grodziska
pozostałości
wału obronnego
|
»
PUSTELNIA BŁ. SALOMEI NA
GRODZISKU
Otwarte:
możliwość zwiedzania za wcześniejszą zgodą ośrodka przy
"Pustelni Bł. Salomei":
Grodzisko 5, 32-043 Skała; woj. małopolskie
Telefon do ośrodka: 012/ 452 61 16
Położenie:
na trasie zwiedzania szlaku czerwonego prowadzącego z Ojcowa dnem Doliny
Prądnika w stronę Zamku w Pieskowej Skale.
ZOBACZ FILM O GRODZISKU »
HISTORIA
I ZWIEDZANIE
Pierwsze
wzmianki o tym miejscu pochodzą z pocz. XIII w., z okresu walk o
opiekę nad małoletnim Bolesławem Wstydliwym, a tym samym o tron
krakowski między księciem wrocławskim Henrykiem Brodatym a księciem
mazowieckim - Konradem. Wg Jana Długosza i niektórych późniejszych
historyków gród obronny, który miał zabezpieczać Kraków wzniósł
tutaj Henryk Brodaty. Pogląd na temat budowy w tym miejscu grodu
przez Henryka Brodatego utrzymuje się w literaturze i wyrażają go
np. M.Baliński, T.Lipiński, G.Leńczyk, W.Zin i in. W świetle
ostatnich badań Stanisława Kołodziejskiego informacja ta dotyczy
jednak Sułoszowej, gdzie na wzgórzu Kocica, w pobliżu zamku
Pieskowa Skała powstał obronny gród na początku XIII w. (zob.s.).
Bolesław Wstydliwy objął w 1243 r. panowanie nad dzielnicą
krakowską (senioralną), a kilkanaście lat później nadał
Grodzisko wraz z przyległymi wioskami i późniejszą Skałą swej
siostrze Salomei, która po śmierci męża, króla Halicza -
Kolomana, wstąpiła w 1252 r. do klasztoru Klarysek i w 1262 r.
przeniosła się tu z Zawichostu wraz z zakonem. Bolesław Wstydliwy
nadając Grodzisko Salomei polecił aby na tym miejscu zamek potężny
i obronny zmurowała a przy nim klasztor. Prawdopodobnie wtedy stanął
tu romański kościół w Grodzisku, którego fragmenty odkryto w
czasie ostatnich badań w l. 1962-71. Była to, jak się
przypuszcza, budowla prostokątna o zaokrąglonych narożnikach nawy
i półkolistej absydzie, praktycznie włączona w cały system ówczesnych
fortyfikacji. W wyniku badań prowadzonych także w zasypanej już
dziś studni, znaleziono wczesnośredniowieczną ceramikę, dużą
liczbę grotów żelaznych i ostróg świadczących o licznych
bojach, które stoczono tu w XIII w. Zabudowa wzgórza klasztornego
musiała być dosyć skromna i niezbyt bezpieczna, gdyż siostry od
pocz. XIV w. starały się o przeniesienie w inne miejsce.
Ostatecznie w 1320 r. Władysław Łokietek przeniósł klaryski do
Krakowa i osadził je przy kościele św. Andrzeja.
Grodzisko wraz z przyległymi osadami, tj. miastem Skałą i wsiami:
Milonki, Zadroże, Sułkowice, Sobiesęki, Wielmoża, pozostało własnością
klasztoru Klarysek aż do XIX w. z wyjątkiem Wielmoży, którą w
XV w. zajęli Szafrańcowie, włączając ją do dóbr
pieskoskalskich. Gród i klasztor w Grodzisku opustoszały i przez
następne trzy wieki popadły niemal w doszczętną ruinę. Jedynie
wśród mieszkańców Grodziska i Skały przetrwała pamięć i
legenda o bł. Salomei. Do dziś przed kościołem zachowały się
resztki fosy i wałów ze średniowiecznego założenia obronnego.
W XVII w. wrócono do tradycji średniowiecznego klasztoru, zwłaszcza
w związku z toczącym się procesem beatyfikacyjnym Salomei, ukończonym
w 1673 r. (beatyfikacji dokonał papież Klemens X). Początkowo na
tym miejscu wystawiono krzyż, a w 1642 r. krakowskie klaryski
wzniosły tu kaplicę Wniebowzięcia NMP i bł. Salomei oraz kolumnę,
na której stanęła figura bł. Salomei, która ok. 1900 r. została
zniszczona przez wichurę. Dziś na jej miejscu znajduje się figura
św. Klary pochodząca z pocz. XX w.
W 1677 r. prebendarzem na Grodzisku został ksiądz Sebastian
Piskorski, kanonik krakowski i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,
który w l. 1677-91 zbudował w stylu manierystycznym cały zespół
architektoniczno-rzeźbiarski zwany potocznie pustelnią bł.
Salomei, składający się z kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP i bł.
Salomei, domu prebendarza, domków modlitwy i pustelni. Całość w
rzucie przypomina literę L., bowiem w obręb murów jest włączona
kolumna bł. Salomei.
Kościół
utrzymany jest w stylu barokowym, lecz można w nim odczytać ślady
innych stylów. Do elementów barokowych należy hełm wieży,
portal, wykrój okien i obeliski ze spływami, ujmujące po bokach
wieżę kościoła. Zewnętrzna prostokątna bryła zbliżona jest
do budowli romańskiej, której resztki tkwią głębiej, co
potwierdziły prace wykopaliskowe A. Żakiego. Przestrzenne wnętrze,
sklepione kolebkowo z lunetami i dekoracją kasetonową wykonaną w
stiuku zdradza przynależność do renesansu. Ołtarz główny, trójosiowy,
wykonany z marmuru, wypełniający całą zach. ścianę
prezbiterium aż po sklepienie, pochodzi z innego kościoła. Nad
jego belkowaniem znajduje się obraz Koronacji NMP malowany przez
Franciszka Smuglewicza. Górna część okrągłej wieży kościoła,
spalona w 1939 r., została odbudowana w latach 60.
Do zewnętrznej zachodniej ściany prezbiterium przylega murowana
"Grota Ogrodu Getsemańskiego". Przed kościołem od
strony wsch. stoi dom prebendarza pochodzący z końca XVII w., w l.
1984-85 częściowo przebudowany i odnowiony. Od kilkunastu lat jest
wykorzystywany przez ruch oazowy diecezji kieleckiej.
Całość otacza mur zbudowany z cegły i wapienia, w którym
znajduje się brama o wykroju półkolistym i trzy mniejsze -
wszystkie o formach barokowych. Z drugiego muru, który tu kiedyś
istniał, została tylko wolno stojąca bramka i resztki filarów na
stoku od strony pd.
Na murze wokół kościoła stoi pięć posągów członków rodziny
bł. Salomei i Henryka Brodatego, wyrzeźbionych w piaskowcu.
Przedstawiają one: Henryka Brodatego (pierwszy po prawej),
naprzeciwko - jego żonę św. Jadwigę Trzebnicką trzymającą w ręce
model kościoła (być może św. Anny w Krakowie, którego budowa
była wówczas głośna), dalej Bolesława Wstydliwego - brata
Salomei (najbliżej portalu wejściowego do kościoła), za kościołem
bł. Kunegundę - żonę Bolesława Wstydliwego (od strony pn.) i króla
Kolomana Węgierskiego - męża bł. Salomei (od strony pd.). Posąg
Henryka Brodatego pochodzi z warsztatu Bartłomieja Berrecciego,
architekta włoskiego budującego kaplicę Zygmuntowską na Wawelu.
Za kościołem od strony zach. stoi budynek z trzema grotami -
domkami modlitwy, kolejno od lewej: św. Marii Magdaleny, Zaśnięcia
NMP i św. Jana Chrzciciela. Wykonane są na wzór jaskiń; ich wnętrza
zdobiły niegdyś sztuczne formy naciekowe. Z pierwotnej dekoracji
kapliczek niewiele się jednak zachowało, prawie nieczytelne są
napisy i freski. W kaplicy św. Jana znajduje się podobizna króla
Jana III Sobieskiego.
Przed kapliczkami stoi granitowy obelisk na grzbiecie słonia,
wzniesiony w 1686 r., a więc w trzy lata po zwycięstwie Jana III
Sobieskiego pod Wiedniem. Posąg słonia jest wykonany z dużego
bloku wapienia; z trąby niegdyś tryskała fontanna. Tę cenną rzeźbę
wykonano na podstawie rzymskiego pierwowzoru, mianowicie obelisku na
słoniu przed kościołem Santa Maria Sopra Minerva, wzniesionego
przez Lorenza Berniniego w l. 1666-67.
Poniżej posągu, w kierunku pd.-zach., leży pustelnia bł. Salomei
- budynek o rzucie zbliżonym do kwadratu. Wewnątrz zachował się
ołtarzyk bł. Salomei, resztki dekoracji stiukowej, a w kącie celi
Góra Kalwaria i Grób Chrystusa (znacznie uszkodzone); na prawo od
ołtarza znajduje się kamienne łóżko bł. Salomei. Widoczne są
tu jeszcze czytelne napisy łacińskie - na lewo od ołtarza: Ubi
est thesaurus meus ibi et cor meum (Gdzie jest skarb mój tam i
serce moje), zaś po prawej nad wspomnianym łóżkiem: Quid est
sommus - Gelidae mortis imago (Czym jest sen - Obrazem chłodnej śmierci).
Manierystyczny zespół sakralny w Grodzisku jest niewątpliwie
wzorowany na założeniach włoskich i stanowi jeden z najwcześniejszych
przykładów oddziaływania Lorenza Berniniego na sztukę polską,
przeszczepionego do Polski przez Sebastiana Piskorskiego,
prebendarza w Grodzisku, który w 1671 r. odbył podróż do Rzymu.
W Grodzisku mieszkało kilku pustelników. W XVII w. przybył tu
Aleksander Soboniewski, oboźny hetmana koronnego, który przełożył
fragmenty Biblii na język polski. Po śmierci w 1674 r. został
pochowany w pustelni przy ścianie ołtarza bł. Salomei. W 1811 r.
J. U. Niemcewicz wspomina byłego karmelitą z Austrii, ks. Maurera,
który przybywszy na Grodzisko zajmował się leczeniem chorych. Pod
koniec XIX w. mieszkało tu jeszcze dwóch pustelników: pobożny
brat Franciszek Warkocz i staruszek Feliks Ekkert.
Zespół architektoniczny w Grodzisku (ostatnio częściowo
konserwowany) można zwiedzać codziennie...
Zadrzewienia
wokół kościółka i na Skale Długiej, na której stoi kościół,
są uznane za pomnik przyrody.
Literatura:
- Józef
Partyka, przewodnik OJCOWSKI PARK NARODOWY - Warszawa 1979
|
