|
ZNACZENIE
DLA NAUKI
Dużą wartość naukową Doliny Prądnika dostrzeżono już na
pocz. XIX w. W 1805 r. Willibald Besser, pierwszy badacz ojcowskiej
flory odkrył w Hamerni stanowisko rzadkiej w Polsce brzozy
ojcowskiej. W latach następnych dane o florze przyszłego Parku
zawierają prace M. Szuberta i J. Wagi, a w 1859 r. większą
publikację dotyczącą roślinności wydał F. Berdau. Pod koniec
XIX w. rosyjski badacz przyrody A. Jelenkin napisał "Florę
Ojcowskiej Doliny", w której wymienił już 745 gatunków roślin
naczyniowych, a kilkanaście lat później Z. Woycicki opracował
atlas roślinności Ojcowa.
XIX-wieczne opracowania K. Wodzickiego i W. Taczanowskiego, a także
A. Wagi zawierają wiele interesującego materiału o faunie Doliny
Prądnika, zwłaszcza o ptakach i nietoperzach, a ostatnie ćwierćwiecze
tego stulecia przyniosło rozpoznanie osadów jaskiniowych.
Tematyka badań naukowych w Dolinie Prądnika do I wojny światowej,
uzależniona często od osobistych zamiłowań przyrodników, była
raczej przypadkowa i ze względu na ówczesny przebieg granic zaborów
kontynuowana niezależnie od siebie przez ośrodek krakowski i
warszawski.
Okres międzywojenny przyniósł trochę publikacji o faunie, a zwłaszcza
owadach (motyle), w tym także jaskiń i pierwszą monografię
przyrodniczą pod redakcją prof. Szafera, dokumentującą znane wówczas
zasoby przyrodnicze Doliny Prądnika, z konkretnymi wskazaniami pod
kątem jej ochrony prawnej. Pozostałe publikacje dotyczą klimatu,
geomorfologii, a z większych prac na uwagę zasługuje pierwszy
opis jaskiń sporządzony przez Z. Ciętaka.
Większe ożywienie badawcze nastąpiło po II wojnie światowej,
kiedy dokładniej zajęto się badaniem środowiska przyrodniczego
oraz zabytków. W 1951 r. K. Kowalski wydał obszerny inwentarz
jaskiń Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, w tym także Doliny Prądnika
i Sąspowskiej, a w 1953 r. A. Majewski opracował historię i etapy
rozbudowy zamku w Pieskowej Skale. W 1956 r. ukazała się pod
redakcją M. Gotkiewicza i W. Szafera pierwsza pełna monografia
nowo utworzonego Ojcowskiego Parku Narodowego. Ogółem od początku
XIX w. do chwili powołania OPN ogłoszono drukiem prawie 800
publikacji dotyczących Doliny Prądnika, w tym 400 zawierało
wyniki badań naukowych z terenu pd. części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej
(m.in. także Doliny Prądnika) z zakresu geologii, rzeźby, flory,
fauny, pradziejów i innych zagadnień.
Powołanie do życia Ojcowskiego Parku Narodowego w 1956 r. wpłynęło
na intensyfikację badań naukowych i ich ukierunkowanie tematyczne.
Park położony w sąsiedztwie krakowskiego ośrodka naukowego stał
się naturalnym laboratorium badawczym nie tylko dla Krakowa. Pracują
tu także instytucje naukowe Warszawy, Poznania, Wrocławia i innych
ośrodków.
Wspomniana monografia podsumowująca dotychczasowy dorobek naukowy,
wyłoniła nowe potrzeby badawcze, głównie w dziedzinie nauk
przyrodniczych. Część tematów podjęto na zlecenie dyrekcji
Parku. Były to studia geomorfologiczne, glebowe, hydrograficzne,
klimatyczne i dokładna inwentaryzacja fitosocjologiczna,
opracowywane kolejno przez M. Drzał, J. Gresztę, Z. Ziemońską,
J. Kleina i A.J. Kornasiów. Interesujące badania florystyczne, w
dużej części dotyczące przemian roślinności Parku pod wpływem
czynników antropogenicznych w okresie od pocz. XIX w. do 1960 r.
prowadził przez kilka lat S. Michalik, a W. Wojewoda rozpoznał
florę grzybów.
Dużą grupę badań zespołowych, zarówno botanicznych, jak i
zoologicznych, kontynuowano w Parku w ramach Międzynarodowego
Programu Biologicznego. Wiele opracowań faunistycznych i
ekologicznych poświęcono owadom. Najwięcej terenowych prac
przyrodniczych obok instytutów naukowych Krakowa, Warszawy i
Poznania wykonuje obecnie w Ojcowie Instytut Ochrony Przyrody i
Zasobów Naturalnych PAN oraz Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt
PAN w Krakowie (ten ostatni utrzymuje własną stację badawczą na
terenie OPN). Wśród najważniejszych prac wykonanych przez te
instytucje na uwagę zasługuje aktualizacja mapy zbiorowisk roślinnych
OPN oraz inwentaryzacja faunistyczna Parku. Badania te są podstawą
opracowania planu ochrony Ojcowskiego Parku Narodowego.
Zupełnie odmienną tematykę badawczą nasuwają jaskinie; większość
z nich to potencjalne stanowiska archeologiczne. W ciągu ponad
30-letniej historii OPN przebadano kilka jaskiń, których położenie
w stosunku do dna doliny, ekspozycja otworów oraz wyniki dziewiętnastowiecznych
poszukiwań rzutowały na obfitość zabytków prehistorycznych i śladów
dawnych kultur. Dużą wartość naukową mają także średniowieczne
grodziska, zamki w Ojcowie i Pieskowej Skale oraz zabytki
budownictwa ludowego, w tym także architektury przemysłowej (młyny,
tartaki i in.). Warto tu wymienić ostatnie badania dr S.Kołodziejskiego
na wzgórzu Kocica w Sułoszowej, na którym odkryto ślady warowni
identyfikowanej z zamkiem Henryka Brodatego w Grodzisku z 1228 r.
Wreszcie na uwagę zasługuje pomnikowa monografia zamku ojcowskiego
i należących do niego dóbr pióra prof.
A.Falniowskiej-Gradowskiej pt. "Ojców w dziejach i
legendzie" opracowana w oparciu o bogaty materiał źródłowy.
Nową dziedziną badań, jaka wyłoniła się w ostatnich latach w
Ojcowskim Parku Narodowym, jest szkodliwy wpływ zanieczyszczeń
przemysłowych na przyrodę, głównie na szatę leśną. Ojcowski
Park Narodowy wykonuje od 1975 r. monitoringowy pomiar stężeń
SO2; podobne badania kontynuuje od kilkunastu lat San.-Epid. i
Instytut Badawczy Leśnictwa.
Osobną grupę prac naukowych obejmują zagadnienia planowania
przestrzennego i zagospodarowania turystycznego Parku, zainicjowane
przez Z. Nováka w 1953 r., a kontynuowane przez J. Bogdanowskiego,
J. Bruzdę, M. Łuczyńską-Bruzdę, a ostatnio Z. Myczkowskiego.
Szczególnie prace prof. M. Łuczyńskiej-Bruzdy, jako jedne z
pierwszych w polskich parkach narodowych, dotyczą właściwego
kształtowania i ochrony krajobrazu obszarów chronionych. Do głównych
osiągnięć autorki należy opracowanie pierwszego w Polsce planu
zagospodarowania przestrzennego Ojcowskiego Parku Narodowego, którego
najważniejszym celem jest sterowanie ochroną i rozwojem OPN.
Problemy Parku są także treścią wielu prac magisterskich,
doktorskich i habilitacyjnych, a przed kilkunastu laty stały się
przedmiotem zainteresowań studenckich kół naukowych o różnych
specjalnościach.
Dotychczasowe badania naukowe przeprowadzone w Ojcowskim Parku
Narodowym przyniosły bogatą literaturę liczącą ponad 1600
publikacji, zarejestrowanych w Muzeum im. Prof. Władysława Szafera
w Ojcowie. Ogólna bibliografia prac związanych z Parkiem jest
jednak znacznie bogatsza, bo wynosi z górą 2600 prac, na które
oprócz publikacji o charakterze naukowym i popularnonaukowym składają
się także inne opracowania niepublikowane. Wspomniane Muzeum pełni
rolę placówki naukowej Parku. Organizuje sympozja naukowe,
prowadzi katalog prac badawczych, dokumentację przyrodniczą OPN i
wydaje pismo naukowe "Prądnik".
|
